Πάσχα στην Ύδρα: Παράδοση, θάλασσα και θρησκευτική κατάνυξη

 

Το Πάσχα στην Ύδρα είναι σίγουρα διαφορετικό από οτιδήποτε άλλο έχετε ζήσει στην Ελλάδα. 
Πολλά και διαφορετικά θρησκευτικά  έθιμα μπορεί να  βιώσουν αλλά και να δουν οι επισκέπτες στο νησί σε όλη  την διάρκεια της  Μεγάλης Εβδομάδας και το Πάσχα έτσι τα πασχαλινά έθιμα ζωντανεύουν και ενώνουν σε μια κοινή εμπειρία ντόπιους και επισκέπτες.

Οι Επιτάφιοι του οικισμού
Με μεγάλη θρησκευτική κατάνυξη αλλά και λαμπρότητα την Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ στο κατάμεστο  και γραφικό λιμάνι της Ύδρας,  εμπρός από την βορινή πύλη του Ι. Καθεδρικού Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου, πλήθος κόσμου  αναμένει τους Επιτάφιους από τις ενοριακές εκκλησίες του νησιού. Οι πιστοί ακολουθώντας τους  ολοστόλιστους με λουλούδια της άνοιξης, Επιτάφιους των ενοριακών εκκλησιών της Ύδρας (του  Άγιου Δημήτριου της Αγίας Βαρβάρας της και της  Υπαπαντής του Χριστού) και συναντώνται στο γραφικό λιμάνι της Ύδρας. Εκεί μαζί με τον λιτό και απέριττο Επιτάφιο του  Ι. Καθεδρικού Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου αναπέμπεται  δέηση προεξέχοντος του Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης και όλων των ιερέων του νησιού και κατόπιν αναχωρούν επιστρέφοντας για τις ενορίες τους.

Ο Επιτάφιος του Άγιου Ιωάννη στα Καμίνια - ο θαλασσινός Επιτάφιος της Ύδρας
Ο Επιτάφιος του Ι. Ενοριακού Ναού Αγίου Ιωάννη Πρόδρομου της συνοικίας Καμίνια, μπαίνει στη θάλασσα, στο μικρό γραφικό λιμανάκι των Καμινίων. Ένα έθιμο που γίνεται κάθε χρόνο για να ευλογηθούν τα νερά και να γίνει δέηση υπέρ των ναυτικών που ταξιδεύουν, για ήσυχα – ήρεμα  ταξίδια και καλό γυρισμό, παρουσία εκατοντάδων πιστών που έχουν κατακλύσει την περιοχή.
Ένα από τα πιο όμορφα θρησκευτικά έθιμα της Ύδρας αλλά και όλης της Ελλάδας, είναι ο Επιτάφιος της ενοριακής εκκλησίας  του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην πανέμορφη  συνοικία Καμίνια της Ύδρας.
Η θρησκευτική πομπή του Επιταφίου, μετά από την περιφορά της στα δρομάκια της όμορφης συνοικίας του Καμινιού, καταλήγει μέσα στη θάλασσα για να ευλογηθούν τα νερά και να γίνει δέηση υπέρ των ναυτικών του νησιού για καλόπλοα  ταξίδια και ασφαλή γυρισμό στο νησί.
O στολισμένος με λουλούδια της άνοιξης, Επιτάφιος με τους νέους του νησιού να τον υποβαστάζουν, οδηγείτε στη θάλασσα και ο ιερέας στην ακροθαλασσιά, αναπέμπει ευχή «υπέρ των εν θαλάσση μακράν…», ευχή που μεταφέρει την ευλογία του Σταυρωθέντα Χριστού αλλά και της Εκκλησίας μας, για γαλήνια και ασφαλή ταξίδια των ναυτικών του νησιού αλλά και όλων των ναυτικών της Ελλάδας.
Η θρησκευτική-μυσταγωγική ατμόσφαιρα του Καμινίωτικου Επιταφίου, δημιουργεί κατάνυξη στους παρευρισκόμενους πιστούς και μαρτυρά  την ισχυρότατη σύνδεση των κατοίκων του νησιού με τη θάλασσα.

Πότε ξεκίνησε;
Οι  απαρχές του εθίμου της Μεγάλης Παρασκευής στα Καμίνια με τον Επιτάφιο να μεταφέρετε στην θάλασσα, φαίνεται από προφορικές μαρτυρίες να είναι πολύ παλιές. Για την παλαιότητα του εθίμου έχουμε μαρτυρίες που μεταφέρθηκαν από στόμα σε στόμα και από γενεά σε γενεά.
Πιθανότατα χρόνια πριν την επίσημη  καθιέρωση του, να τελείτε περιστασιακά και έτσι να μην έχει περάσει σαν ντοκουμέντο στο  βιβλίο του καθηγητή Ν. Γ. Χαλιορή "ΥΔΡΕΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ" του 1931 που εκεί παρόλο που γράφει για τα ήθη και έθιμα του νησιού, δεν αναφέρεται αυτό το έθιμο. Έτσι φαίνεται πως αυτό το θρησκευτικό έθιμο πιθανότατα καθιερώθηκε λίγα χρόνια πριν τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάποιες άλλες προφορικές παραδόσεις αναφέρουν ότι το έθιμο αυτό προϋπήρχε και ότι απλά παραλήφθηκε  από τα βιβλία του καθηγητή Ν. Γ. Χαλιορή.
Ο θαλασσινός Επιτάφιος ξεκίνησε από κάποιους Υδραίους ναυτικούς εκείνης της εποχής. Οι ναυτικοί που μετέφεραν τον Επιτάφιο αποφάσισαν –μαζί με τον ιερέα- κατά την περιφορά του Επιταφίου από το μικρό και γραφικό ψαρολίμανο της περιοχής, να τον μεταφέρουν –παρεκκλίνοντας από την πορεία τους-  μέσα στην θάλασσα έτσι ώστε ο Επιτάφιος με την επαφή Του με το θαλασσινό νερό να μεταφέρει την ευλογία Του στους ναυτικούς που ταξιδεύουν μακριά από το νησί.
Έτσι αυτό που συνέβη  –με τον Επιτάφιο να προσεγγίζει την θάλασσα- και να γίνεται δέηση υπέρ των ναυτικών του νησιού, καθιερώθηκε και τηρήθηκε ανελλιπώς έως την σημερινή εποχή, αφού έγινε ένα έθιμο που πλέον τηρείται με θρησκευτική ευλάβεια κάθε χρόνο.
Η συνέχεια του εθίμου
Το έθιμο αυτό συνεχίζεται αδιαλείπτως έως τα σημερινά χρόνια και πλήθος κόσμου την Μεγάλη Παρασκευή, παρακολουθεί και συμμετέχει με κατάνυξη την περιφορά και την εναπόθεση του Επιτάφιου στην θάλασσα, στο μικρό γραφικό ψαρολίμανο στα Καμίνια.
Οι Επιτάφιοι των Μοναστηριών της Ύδρας
Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι πέρα από τους Επιτάφιους των προαναφερόμενων ενοριών του νησιού, την Μεγάλη Παρασκευή μπορείτε να παρευρεθείτε στον Επιτάφιο της Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλιού (που βρίσκεται στο ομώνυμο βουνό) και περίπου δύο ώρες απόσταση από τον οικισμό.
Εκεί θα βιώσετε την κατάνυξη και την συνύπαρξη του Θείου με το ανθρώπινο σε ένα απόλυτα Αγιορείτικο περιβάλλον.
Στην περιοχή της Ζούρβας σε αυτή την απόμακρη από τον οικισμό περιοχή βρίσκεται η Ιερή Μονή Γεννήσεως  της Θεοτόκου όπου και εκεί οι μοναχές τηρούν το έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου στον χώρο της Ιερής Μονής. Μοναδική θρησκευτική εμπειρία για όσους επιθυμούν να μεταβούν στην περιοχή και το Μοναστήρι.
Το Άγιο Φως
Τα τελευταία χρόνια, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου έρχεται στην Ύδρα το Άγιο Φως. Η υποδοχή του Άγιου Φωτός γίνεται στο λιμάνι του νησιού με  τις αρμόζουσες Τιμές, με επικεφαλής την Εκκλησία, τις Αρχές της Ύδρας και σύσσωμο τον Υδραϊκό Λαό.
Το Άγιο Φως διαμοιράζεται στις Ενοριακές Εκκλησίες της Ύδρας και στη συνέχεια κατά την διάρκεια της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας μετά το «Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός και δοξάσατε Χριστόν τον αναστάντα εκ νεκρών», ανάβουν τα κεριά και τις λαμπάδες οι πιστοί υποδεχόμενοι την Ανάσταση με το Άγιο Φως από τον Πανάγιο Τάφο.
Το βράδυ της Ανάστασης
Το βράδυ της Ανάστασης τα βαρελότα, κροτίδες και φωτοβολίδες φωτίζουν την νύχτα διαλαλώντας την Ανάσταση του Κυρίου..

Tο κάψιμο του «Ιούδα»
Όπως μας αναφέρει ο Ν. Γ. Χαλιορής, στην Ύδρα, όλες οι ενορίες του νησιού τηρούσαν το έθιμο του «Ιούδα» την Κυριακή του Πάσχα, έτσι η κάθε ενορία –και ήταν αρκετές- έκαιγε τον δικό της ομοίωμα του «Ιούδα».
Μάλιστα όλες οι ενορίες συναγωνίζονταν ποια θα φτιάξει τον καλύτερο ομοίωμα και ήταν τόσο μεγάλος ο ανταγωνισμός που  κάθε βράδυ της Μ. Εβδομάδας, στις εκκλησίες «έβγαινε» δίσκος για να αγορασθούν τα υλικά της κατασκευής του ομοιώματος.
Τα παλληκάρια της κάθε ενορίας κατασκεύαζαν  ένα ομοίωμα ανθρώπου το γέμιζαν με άχυρα, και διάφορες εκρηκτικές ύλες (τρακατρούκες, βεγγαλικά κλπ) και το έντυναν με ρούχα. Στο ομοίωμα αυτό το ένα χέρι –το αριστερό- ήταν τεντωμένο και στο ύψος του ώμου με τα δάκτυλα μαζεμένα σαν γροθιά και τον δείκτη –που τον ονόμαζαν «λιχανό»- τεντωμένο, εκεί κρεμούσαν ένα σακουλάκι  που ήσαν τα «τριάκοντα αργύρια» της προδοσίας. Το δεξί χέρι το κάνανε σαν κουλούρι με τον δείκτη τεντωμένο στο ύψος του δεξιού κροτάφου που το εξηγούσαν σαν «Βάνε νου». Μόλις ετοίμαζαν τον «Ιούδα» τον έβαζαν σε μια αποθήκη για φύλαγμα και το πρωί της ημέρας του Πάσχα, λίγο μετά τις 10.00 το έβαζαν επάνω σε ένα γαϊδούρι και τον περιφέρανε πρώτα στην γειτονιά τους και μετά σε όλες τις γειτονιές της Ύδρας με φωνές και αλαλαγμούς.

Κατά την διάρκεια της περιφοράς του  «Ιούδα» σήμαιναν οι καμπάνες των εκκλησιών και ο κόσμος παρακολουθούσε από τα παράθυρα και τα λιακωτά των σπιτιών αυτή την εύθυμη περιφορά κατόπιν το τοποθετούσαν στην λάκα –πλατεία- της ενορίας τους και το κρέμαγαν
Το απόγευμα τα παλληκάρια της ενορίας με παλιά ντουφέκια, τρομπόνια, καραμπίνες, καριοφίλια  και άλλα όπλα μαζί με τον ιερέα της ενορίας τους, τους ενορίτες αλλά και κόσμο που παρακολουθούσε, πηγαίνανε στην λάκα που ήταν στημένος και κρεμασμένος ο «Ιούδας».
Εκεί αφού όλα ήταν έτοιμα, έβαζαν φωτιά στα δεμάτια από ξύλα ή άχυρο που ήταν από κάτω του ομοιώματος και άρχιζαν όλοι μαζί να πυροβολούν τον «Ιούδα», γεμίζοντας τα όπλα και πυροβολώντας κάνανε στάχτη το ομοίωμα.
Ο καλύτερος όμως «Ιούδας» ήταν της ενορίας του Αγίου Γεωργίου και μάλιστα τον έκαιγαν τελευταίο.
 Όταν όλες οι ενορίες είχαν κάψει τα δικά τους ομοιώματα από τους δικούς τους «Ιούδες» όλος ο κόσμος συνέρεε στην λάκα του Αγίου Γεωργίου (πλησίον του φαρμακείου Ραφαλιά), εκεί γινόταν το μεγαλοπρεπέστερο κάψιμο του «Ιούδα» της ενορίας του Αγίου Γεωργίου και για αυτό φρόντιζε κάποιος που ονομάζονταν Αντρίκος.
Ο Αντρίκος εργαζόταν όλο σχεδόν τον χρόνο για το έθιμο αυτό και με δικά του έξοδα παράγγελλε στο Ναύπλιο σε ειδικό τεχνίτη και πυροτεχνουργό το ομοίωμα του  «Ιούδα» που ήταν ένα σωστό πυροτέχνημα!!! Από αυτό το έθιμο όμως δεν έλειπαν και τα ατυχήματα που κάποιες φορές στοίχιζαν ανθρώπινες ζωές ή χάσιμο κάποιων μελών του σώματος…
Στο γήπεδο (παλιότερα)
Το έθιμο με το κάψιμο του «Ιούδα» συνεχίστηκε στο γήπεδο του νησιού, εκεί μάλιστα γινόταν συναγωνισμός από τους κατασκευαστές,  για την ποιο δυνατή σε κρότο «μπομπίτσα», βαρελότο, κροτίδα αφού μετά το κάψιμο του ομοιώματος ακολουθούσε ομοβροντία εκρήξεων αυτοσχέδιων εκρηκτικών κατασκευών.
Στο λιμάνι (τώρα)
Από τις αρχές τις δεκαετίας του ’90 το έθιμο με το κάψιμο του «Ιούδα» μεταφέρθηκε στο ανατολικό τμήμα του λιμανιού της Ύδρας και το κάψιμο του πλέον έχει περιβληθεί με μεγαλοπρέπεια, παρουσία ντόπιων αλλά και επισκεπτών του νησιού.
Έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας στην παλιά Ύδρα
Το Μεγάλο Σάββατο (του Λαζάρου), τα παιδιά  έλεγαν τον «Λάζαρο», την Μεγάλη Παρασκευή έλεγαν την «παραπονή» (παράπονο). Μέσα από αυτά τα λυπητερά κάλαντα εξιστορείτε η ανάσταση του Λαζάρου και η Σταύρωση του Χριστού.
Την Κυριακή των Βαΐων μετά την λειτουργία οι νοικοκυρές έβαφαν τα πασχαλιάτικα αυγά. Την βαφή μετά το βάψιμο των αυγών, την κρατούσαν στο σπίτι μερικές μέρες ή δεν την έχυναν γιατί πίστευαν ότι έκανε κακότυχα τα κορίτσια του σπιτιού. Αν για κάποιους λόγους, κατά την διάρκεια την Μεγάλης Εβδομάδας  δεν έφταναν τα αυγά περίμεναν την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί να βάψουν και άλλα. Το πρώτο κόκκινο πασχαλιάτικο αυγό το τοποθετούσαν στο εικονοστάσιο και φυλάγονταν έως το επόμενο χρόνο. Επίσης την Μεγάλη Πέμπτη και την Μεγάλη Παρασκευή όλα τα σπίτια έστελναν ένα κερί στην ενορία τους για τις ψυχές που είχαν στο σπίτι.
Την Μεγάλη Τετάρτη και την Μεγάλη Πέμπτη γινόταν το ζύμωμα των λαμπριάτικων κουλουριών και των κουτσούνιζων. Τα λαμπριάτικα κουλούρια και οι κουτσούνες (σπιτικό λαμπριάτικο ψωμί) τα έπλαθαν περίτεχνα αφού τα διακοσμούσαν με διάφορα μπιχλιμπίδια πχ με λουλούδια, διάφορα σχέδια, φειδάκια κλπ. Την Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο στέλνανε σε συγγενείς και φίλους οι οικογένειες τις Κουτσούνες και τα κουλούρια. Η παράδοση ήθελε τα παιδιά να τα μεταφέρουν μέσα σε κάνιστρα του Τριεστίου σκεπασμένα με μεταξωτά μαντήλια. Την Μεγάλη Πέμπτη, όταν μετελάμβαναν της Αγίας Κοινωνίας  τα παιδιά στην πρωινή Θεία Λειτουργία, πήγαινε το καθένα από ένα αυγό στον ιερέα. Το Μεγάλο Σάββατο και λίγο πριν την Ανάσταση, οι νοικοκυρές πήγαιναν βιαστικά στο σπίτι τους (και στο κοτέτσι) και έδιωχναν τις κότες που κλωσούσαν για να μην «δουλεύουν» την ιερή στιγμή της Ανάστασης. Όταν τελείωνε η λειτουργία τις έβαζαν και πάλι να κλωσήσουν.
Ένα έθιμο της ημέρας του Πάσχα
Την ημέρα του Πάσχα έρχονταν (και συνεχίζεται να έρχονται), όλοι οι Υδραίοι στο νησί  για να γιορτάσουν την Ανάσταση του Κυρίου. Μόνο πολύ μεγάλος και σοβαρός λόγος θα τους κρατούσε (και τους κρατάει), μακριά από το αγαπημένο τους νησί.
Αξιοσημείωτο ήταν ότι πολλά πλοία  –με καπετάνιο και πλήρωμα από την Ύδρα προφανώς πριν τον πόλεμο του '40- που ήταν ταξίδι στη Μεσόγειο θάλασσα (προφανώς σε κοντινή απόσταση) ή το Αιγαίο πέλαγος, την ημέρα του Πάσχα κατευθύνονταν  στο νησί και οι ναυτικοί γιόρταζαν το Πάσχα με την οικογένεια τους. Κατόπιν έφευγαν και πάλι ακολουθώντας την πορεία τους, στα μακρινά ταξίδια του πλοίου.
Τα αερόστατα της Ύδρας
Στην Ύδρα παλιότερα υπήρχε  το έθιμο των αερόστατων του Πάσχα. Την ημέρα  της Ανάστασης  τις απογευματινές ώρες  δεκάδες κάτοικοι αλλά και επισκέπτες  κατευθύνονταν στο γήπεδο του νησιού για να παρακολουθήσουν το κάψιμο του Ιούδα και το «πέταγμα» των αερόστατων. Πολύχρωμες, χάρτινες κατασκευές που οι νέοι της Ύδρας  άφηναν ελεύθερες στον αέρα και  που έμοιαζαν με μικρά αερόστατα.
Αυτές οι μικρογραφίες των αερόστατων είχαν μια μικρή θήκη που υπήρχε ένα κερί, έτσι  ανάβοντας τα κεριά άφηναν  τα αερόστατα ελεύθερα που ανυψώνονταν λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού.
Το θέαμα που παρουσιάζονταν ήταν  εντυπωσιακό, καθώς εκατοντάδες μικρά χρωματιστά αερόστατα βρίσκονταν στον αέρα και ταξίδευαν στον ουρανό. Το έθιμο αυτό έχει  –δυστυχώς- εκλείψει προ πολλού από την Ύδρα, διατηρείτε όμως σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας.
Έρευνα: Σπήλιος Σπηλιώτης