Οι ξυλοναυπηγοί της Ύδρας - Από τα πρώτα σκαριά στα πλοία του Αγώνα

Το κείμενο είναι από προσωπική μου έρευνα, οι φωτογραφίες από το διαδίκτυο, από βιβλία και εφημερίδες αναφερόμενα στην Ύδρα.

Ξυλοναυπηγική στην Ύδρα: Από τα πρώτα σκαριά στα πλοία του Αγώνα
Τα πρώτα πλοία φαίνεται πως ναυπηγήθηκαν στην Ύδρα γύρω στο 1650, όπως αναφέρει ο συγγραφέας Κωνσταντίνος Ν. Ράδος. Ήταν μικρά, άχαρα στην όψη και κακοτάξιδα, ακατάλληλα για μακρινά ταξίδια. Ο πρώτος Υδραίος ξυλοναυπηγός, ο Κωνσταντίνος Σακελλάριος, αναζητούσε τρόπους να μεταμορφώσει αυτά τα πρωτογενή σκαριά σε αξιόπλοα, εμφανίσιμα και ικανά να διασχίσουν μεγαλύτερες αποστάσεις.
Δυστυχώς, σε μια επιδρομή Αλγερινών πειρατών—κυρίαρχων τότε στη Μεσόγειο και το Αιγαίο—ο Σακελλάριος συνελήφθη μαζί με τρεις άλλους Υδραίους προκρίτους και οδηγήθηκε στο Αλγέρι. Εκεί, υποχρεώθηκαν να εργαστούν καταναγκαστικά σε ναυπηγείο. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, η εμπειρία αυτή αποτέλεσε αφετηρία για τη δημιουργία των πρώτων ταρσανάδων στην Ύδρα: μικρά ναυπηγεία όπου κατασκευάζονταν εμπορικά και αλιευτικά πλοιάρια.

Επικάλυψη πετσώματος μικρής βάρκας στην Ύδρα

Οι ταρσανάδες άρχισαν να εμφανίζονται στο Μανδράκι, στο κεντρικό λιμάνι, αλλά και σε υπαίθριες τοποθεσίες όπως ο μικρός μόλος, τα Καμίνια, ο Μώλος και αλλού. Οι Υδραίοι ξυλοναυπηγοί—γνωστοί και ως καραβομαραγκοί—ήταν πρακτικοί τεχνίτες με εμπειρία που μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά ή μέσω μαθητείας. Δούλευαν με πολυάριθμους βοηθούς και κατασκεύαζαν κάθε είδους ξύλινα σκαριά, καλύπτοντας τις ανάγκες του νησιού.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι σακολέβες, οι βάρκες, οι μαούνες, τα δικάταρτα και τρικάταρτα καραβόσκαρα, οι τσερνίκες, τα τρεχαντήρια, οι μπουγιαντέδες ή μπιγιαντέδες, οι περίφημοι Υδραίικοι Βαρκαλάδες ή Παπαδιά, καθώς και τα Υδραϊκά λατίνια.

Η μπρατσέρα "Ευαγγελίστρια" λίγο πριν την καθέλκυση στον μικρό μόλο του λιμανιού της Ύδρας - λέγεται ότι  ο ξυλοναυπηγός μαστρο - Φίλιππος Καλοδήμος με την βοήθεια μόνο ενός μαδεριού κατάφερε και την καθέλκυσε στη θάλασσα!!!

Το 1745 κατασκευάστηκε το πρώτο πλοίο 100 τόνων. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, η Ύδρα διέθετε έναν αξιόλογο στόλο, ο οποίος κορυφώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα με τα περίφημα πλοία του Αγώνα που συνέβαλαν καθοριστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας.

Το καρνάγιο στο Μανδράκι

Τα εργαλεία και η τέχνη της ξυλοναυπηγικής
Οι τεχνίτες της εποχής χρησιμοποιούσαν εργαλεία όπως:

• το σκεπάρνι
• η χειροκίνητη πριονοκορδέλα
• τα ροκάνια
• η ρίνη ή το τριβείο
• η σβούρα
• το πριόνι
• τα τρυπάνια
• οι σημαδούρες
• το νήμα της στάθμης
• τα σκαρπέλα και άλλα εξειδικευμένα εργαλεία

Η κατασκευή ενός σκάφους απαιτούσε συγκεκριμένες φάσεις:
σχεδιασμός του σκαριού (συνήθως σε κλίμακα 1/20 ίντσες)

• διαμόρφωση του σκελετού
• επικάλυψη με πέτσωμα στα πλευρικά τοιχώματα
• προσθήκη κουβουσιού, τιμονιού και άλμπουρου
• καλαφάτισμα (στεγανοποίηση) και βάψιμο

Το καλαφάτισμα αναλάμβαναν οι ειδικοί καλαφάτες, με τη συνδρομή βαφέων και ξυλουργών.

Το καρνάγιο στο Μανδράκι το 1930

Το «ρίξιμο» της σάλας (σχεδιασμός του πλοίου)
Ιδιαίτερη πνευματική εργασία απαιτούσε ο σχεδιασμός της «σάλας»—του σκαριού του πλοίου.
Οι ναυπηγοί συχνά απομονώνονταν για μέρες, σχεδιάζοντας με ακρίβεια το πλοίο, και εμφανίζονταν μόνο όταν τα σχέδια ήταν ολοκληρωμένα.
Υδραίοι ξυλοναυπηγοί που άφησαν ιστορία
Ο κατάλογος είναι ακόμη ελλιπής, αλλά ως πρώτη καταγραφή αναφέρονται:
Κωνσταντίνος Σακελλάριος (πρώτος Υδραίος ξυλοναυπηγός)
Σταμάτης Λεργιώτης (πρωτομάστορας στο Μανδράκι)
Αντρέας και Σάββας Μπίκος (αδελφοί ναυπηγοί)
Μαστρο-Φίλιππος Καλοδήμος
Αντρέας Σπηλάνης
Ελευθέριος Γρυπαίος κ.ά
Η ναυπηγική τέχνη της Ύδρας δεν είναι απλώς τεχνική. Είναι μνήμη, πολιτισμός και αγώνας. Είναι η ξυλεία που έγινε ελευθερία.