Από: anastasiosk.blogspot.com
π.
Βασίλειος Θερμός*
Γι’
αυτό σού λέω
πρέπει
να βρεις έναν άλλο τρόπο να ξεχωρίζεις τους ανθρώπους,
όχι
να περιμένεις την πράξη – είναι τότε αργά.
(Τάσος
Λειβαδίτης, Φίλιππος: «Οι τελευταίοι»)
Το βιτριόλι που ξεχύθηκε στην αίθουσα συνεδριών
της Ιεράς Συνόδου το απόγευμα της 23ης Ιουνίου δεν έκαψε μόνο τα άτυχα θύματα,
προς τα οποία η συμπάθειά μας είναι αμέριστη. Έκαψε ταυτόχρονα – και συνεχίζει
να καίει, άγνωστο για πόσο ακόμη – αναρίθμητους ανά την επικράτεια, και εκτός
των συνόρων ακόμη. Και για τις ουλές από αυτά τα εγκαύματα δεν υπάρχουν
πλαστικές επεμβάσεις…
Στους ψυχικώς εγκαυματίες περιλαμβάνονται απλοί
καλοπροαίρετοι άνθρωποι (εντός και εκτός Εκκλησίας), έφηβοι και νέοι, ακόμη και
παιδιά. Σε μια εποχή κατά την οποία σχεδόν καμία είδηση των βραδινών δελτίων
δεν μπορεί να διαφύγει της προσοχής μαθητών δημοτικού (ενίοτε και νηπίων), οι
αποσβολωμένοι γονείς χρειάζονται κάθε λίγο να απαντούν στα ερωτήματα που
αρχίζουν από ‘γιατί’. ‘Μαμά, μπαμπά, γιατί υπάρχουν άνθρωποι που πνίγουν τη
γυναίκα τους δίπλα στο μωρό; γιατί εκείνος ο παπάς ήθελε να σκοτώσει; γιατί
εβίαζε παιδιά;’.
Ως
γνωστόν, όταν κανείς πονάει ουρλιάζει ή λέει πράγματα που δεν θα τολμούσε ποτέ
υπό ήρεμες συνθήκες. Έτσι αρκετοί καμένοι, στην Ελλάδα και έξω, φωνάζουν με τη
σειρά τους αυτό τον καιρό ερωτήσεις που αρχίζουν από ‘γιατί’: ‘Γιατί,
σεβασμιώτατοι, τούς χειροτονείτε; Γιατί κάνετε τόσο χοντρά λάθη; Γιατί, όταν
αρχίσουν οι καταγγελίες, σωπαίνετε για να μη σκανδαλιστή ο κόσμος τάχα μου; Ή
απλώς τούς μεταθέτετε, ώστε να αυξηθούν και αλλού οι καμένοι και
αγανακτισμένοι;’. Και άλλα φωνάζουν, αλλά επειδή δεν τά εκφέρουν υπό μορφή
ουρλιαχτού, αλλά βουβά μέσα στην καρδιά τους, ή στα κουτσομπολιά εκείνα που σέ
βοηθούν να μη σκάσεις, δεν γίνονται αντιληπτά και (κατά την προσφιλή μας
συνήθεια να υποτιμούμε τη νοημοσύνη των ανθρώπων) καταχωρούνται ‘κάτω από το
χαλί’.
Και κατόπιν ξέρετε τι άλλο σκέφτονται οι
καμένοι από το βιτριόλι της αδιαφορίας; ‘Δεν ζούμε στο 1960’, λένε. ‘Σήμερα
κάθε μητροπολίτης γνωρίζει και κάποιον ψυχολόγο ή ψυχίατρο που να είναι πιστός.
Γιατί δεν τόν συμβουλεύεται; Μήπως επειδή δεν πήρε καν είδηση αυτά που
διέκριναν κάποιοι λαϊκοί;’.
Α, και συνεχίζουν: ‘Γεμάτος είναι ο κόσμος από
εγχειρίδια εκλαϊκευμένης ψυχολογίας που σέ βοηθούν να γνωρίσεις την ποικιλία
των χαρακτήρων. Με λίγα κλίκ ο μέσος άνθρωπος μπορεί να μάθει κάποια στοιχεία
για τον ναρκισσιστή και για τον χειριστικό. Του κόσμου οι πληροφορίες υπάρχουν
στο διαδίκτυο που σέ υποψιάζουν ότι στην ανθρώπινη συμπεριφορά πολλές φορές τα
πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται’. Και προσθέτουν: ‘Πώς γίνεται τον ιδιόρρυθμο
ή βλαμμένο που τόν συζητάνε οι έφηβες στο σχολείο, να τόν βλέπουμε κάποια
στιγμή ρασοφόρο;’.
Μέχρι εκεί λένε συνήθως. Εκεί τούς οδηγεί ο
κοινός νους, τον οποίο εμείς οι ηγέτες τους στερούμαστε. Δεν ξέρουν παραπέρα.
Δεν γνωρίζουν, για παράδειγμα, ότι κάθε επίσκοπος οφείλει να έχει το συμβούλιο
των καλύτερων πρεσβυτέρων του για να ζητάει τις γνώμες τους και για τις
χειροτονίες - κυρίως γι’ αυτές! Πού να ξέρουν εκκλησιολογία οι άνθρωποι; Εμείς
είμαστε οι ειδικοί.
Ακόμη δεν γνωρίζουν ότι (πολλά χρόνια τώρα!) οι
ποιμένες τους διδάσκονται Ποιμαντική Ψυχολογία που σκοπό έχει να υποδεικνύει
τις παγίδες τις οποίες στήνουν οι ψυχισμοί των ανθρώπων. Πώς να γνωρίζουν ότι
εξετάσθηκαν στο μάθημα όταν σπούδαζαν και πήραν προβιβάσιμο βαθμό, αλλιώς δεν
θα μπορούσαν να γίνουν επίσκοποι και πνευματικοί; Πώς να ξέρουν οι κα(η)μένοι
ότι στα χρόνια μας κυκλοφορούν γνώσεις για τις διαταραχές του χαρακτήρα, όπως
επίσης υπάρχουν πλέον μελέτες για την ιερατική κλίση, για την ψυχολογία του
εκκλησιαστικού οργανισμού, για την ηγεσία και τα συναφή; Αυτοί λογικό είναι να
έχουν άγνοια, εμείς είμαστε οι γνώστες.
Εδώ αντιστέκομαι στον πειρασμό να αναφέρω τον
μόχθο, που πηγάζει από αγάπη για τον κληρικό, τον οποίο επί τριάντα χρόνια έχω
καταβάλει για να συνεισφέρω κριτήρια υπό μορφή ερευνών και μελετών (όχι άξιες
να διαβαστούν από κληρικούς, βέβαια, διότι αυτοί με τη χειροτονία τους τά
έμαθαν όλα). Θα υποχωρήσω, όμως, στον πειρασμό να περιγράψω εμπειρία μου από
εκκλησιαστικό συνέδριο η οποία παραμένει ανεξίτηλη. Στο αμφιθέατρο υπήρχαν και
επτά επίσκοποι, από τους οποίους οι τρεις κατά τη διάρκεια της ομιλίας μου δεν
σήκωσαν ούτε λεπτό τα μάτια τους από το κινητό τους! Μάλιστα ο ένας στο διάλειμμα
έκρινε καλό να μού πει: ‘Ωραία μάς τά είπατε, αλλά κάπως δύσκολα’…
Γενικά όλοι βιώνουν ως εφιαλτικό το ενδεχόμενο
να ζήσουμε στο παρόν ένα δυστοπικό μέλλον. Κανείς όμως δεν βλέπει ως εφιάλτη το
να ξαναζούμε στο παρόν το παρελθόν! Κανείς δεν ενοχλείται ότι το 2021
αναβιώνουμε τη δυστοπία του 1960 (τυχαία το λέω) όπου αρκούσε ένα ‘καλό παιδί’
για να χειροτονηθή. Κανείς δεν αναρωτιέται γιατί εξακολουθούμε να ονομάζουμε
‘συμμαρτυρία’ (δηλαδή των πολλών) την απλή μαρτυρία του ενός!
Αν δεν μάς συγκλονίζει ούτε η εμπλοκή κληρικών
με ποινικά αδικήματα, αν δεν μάς κινητοποιεί ούτε ο ανοίκειος (έως και
αλήτικος, ενίοτε) τρόπος συμπεριφοράς ορισμένων υποψηφίων (εναλλασσόμενος με
δουλοπρεπή, φυσικά), μη στενοχωριέστε, θα έλθει η αλλαγή με άλλο τρόπο. Πώς; Θα
περάσει από το πορτοφόλι!
Όταν οι καταδίκες κληρικών από τα ποινικά
δικαστήρια θα αρχίσουν να συνοδεύονται και από αγωγές αποζημίωσης κατά του
φορέα (δηλαδή της Μητρόπολης) ή του προϊσταμένου (δηλαδή του Μητροπολίτη), τότε
να δήτε ευαισθησία! Όταν θα ακολουθήσουμε τη μοίρα της Ρωμαιοκαθολικής
Εκκλησίας στην Αμερική που πουλάει κτίρια για να ανταποκριθή στα δικαστικά
έξοδα, τότε μόνο θα αρχίσουμε να λαμβάνουμε μέτρα. Και την ίδια ώρα θα
αποδείξουμε πόσο υλιστές είμαστε, αφού τα λεφτά θα μετράνε περισσότερο από τις
ψυχές που κάηκαν από το βιτριόλι…
Πριν από κάποια χρόνια ο πρωτοσύγκελλος μιας
μητροπόλεως μού τηλεφώνησε παρακαλώντας με να δω κάποιον που απευθύνθηκε εκεί
ζητώντας να χειροτονηθή. Τόν είδα και κάτι δεν μού άρεσε, το ίδιο προφανώς που
προβλημάτισε και εκείνον. Παρά τις προσεκτικές απαντήσεις του ο υποψήφιος
φαινόταν να μην έχει σχέση με την Εκκλησία πριν από την υποτιθέμενη ‘κλίση’
του. Απάντησα λοιπόν ότι προτείνω να μην τόν κάνουν. Σε λίγο τυχαία ανακάλυψα
ότι προσήλθε σε άλλον μητροπολίτη με τον οποίο είχα φιλικές σχέσεις. Τόν
ενημέρωσα αυτοβούλως, οπότε ούτε αυτός τόν χειροτόνησε.
Πάλι τυχαία, προσκεκλημένος για ομιλία σε
ιερατική σύναξη τρίτης μητροπόλεως, συναντώ έναν κληρικό ο οποίος μού
συστήθηκε: ήταν εκείνος! Απόρησα πώς τόν έκανε ο μητροπολίτης για τον οποίο έχω
καλή γνώμη. Έκτοτε, παρά τη στενοχώρια μου, προσπάθησα να ησυχάσω, κρατώντας
ένα μικρό ενδεχόμενο μήπως είχα κάνει λάθος και παραήμουν αυστηρός.
Λίγα χρόνια μετά βρίσκομαι στο μετρό. Ένας
άγνωστος άνδρας μού απευθύνει τον λόγο. Δείχνει να αγνοεί ποιος είμαι, απλώς
βρήκε έναν παπά και θέλει κάτι να πει. Μετά από μια εισαγωγή καταλήγει: ‘Ο γιός
μου δεν πήγαινε Εκκλησία, δεν είχε σχέση με αυτά. Και τώρα έγινε παπάς.
Κατάλαβες; Τάδε τόν λένε’ και αναφέρει το όνομα εκείνου!
Ακόμη αναρωτιέμαι γιατί συνέβη μια τέτοια
σπάνια σύμπτωση.
Έχω γράψει επανειλημμένα ότι στην Ελλάδα όποιος
θέλει να γίνει παπάς γίνεται. Κάποιοι τό βρήκαν υπερβολικό. Δηλώνω κατηγορηματικά
ότι τό επαναλαμβάνω χωρίς κανένα δισταγμό…
Θέλω και μια άλλη πτυχή να θίξω. Ο επίδοξος
φονέας της Συνόδου στα συλλείτουργα προηγείτο των άλλων κληρικών! Ναι, ήταν
αρχιμανδρίτης…
Μέχρι τώρα κανείς μητροπολίτης δεν βγήκε να
ζητήσει μια ‘συγγνώμη’. Ούτε ο χειροτονήσας τον δράστη, ούτε όσοι τόν
φιλοξένησαν στην επαρχία τους και όταν ζορίστηκαν αρκέστηκαν να τόν διώξουν
αντί να τού επιβάλουν τα προβλεπόμενα, ούτε εκείνος που τόν ετίμησε με οφφίκιο.
Δεν έχει βρεθή ακόμη ο θρηνωδός που θα κλάψει επάξια τον διασυρμό της βαθμίδας
του αρχιμανδρίτη. Ενός έργου (διότι αυτό ήταν τα οφφίκια, αναθέσεις έργου) που
τό δόξασαν αγιασμένοι μοναχοί…
Θεσπισμένο εντελώς αντικανονικά (όπως έχω
δείξει σε σχετική μελέτη) σε καιρό αγραμμάτων παπάδων για να δώσει εύλογο προβάδισμα
στους ελάχιστους εγγράμματους κληρικούς (που φυσικά ήταν ιερομόναχοι),
κατάντησε νεκρό λείψανο, κουτί άδειο από κοσμήματα κατά την σπουδαία έκφραση
του Αγίου Ισιδώρου Πηλουσιώτη. Και συνεχίζουν οι μητροπολίτες μας τη γελοιότητα
της απονομής του οφφικίου άμα τη χειροτονία, κάτι που λειτουργεί ταυτόχρονα και
ως προσβολή προς τους λευκασμένους οικογενειάρχες πρεσβυτέρους και ως
τροφοδοσία (τι λέω; ανοιχτή πρόσκληση!) προς τους νεαρούς που έχουν το μυαλό
πάνω από το κεφάλι τους…
Λοιπόν, έχω μια πρόταση. Υποβάλλω ευσεβάστως
αίτημα προς την Ιερά Σύνοδο να επιτρέψει και να διευκολύνει την διεξαγωγή
σχετικής έρευνας στα αρχεία των συνοδικών δικαστηρίων. Σε τι θα συνίσταται
αυτή; Ομάδα κληρικών θεολόγων (όχι ένας, για το αδιάβλητο) θα ερευνήσει όλες
τις υποθέσεις καθαίρεσης κληρικών από μια χρονολογία και εξής (1960; 1970;)
καταγράφοντας τις εξής ουσιώδεις παραμέτρους: έγγαμος-άγαμος, ηλικία,
κατηγορητήριο, έτη από τη χειροτονία μέχρι το αδίκημα για το οποίο κατηγορείτο,
έτη από την πρώτη καταγγελία μέχρι την δίκη, ενδεχόμενη αθώωση στο
δευτεροβάθμιο. Το μεγάλο διάστημα είναι απαραίτητο για να είναι πιο
αντιπροσωπευτικό το αποτέλεσμα ως προς το αντίστοιχο εκκλησιαστικό κλίμα που
επικρατούσε και ως προς την ευρύτερη πολιτισμική κατάσταση της κοινωνίας. Για
να ερευνήσουμε δηλαδή διαχρονικές και όχι συγκυριακές τάσεις.
Τα στατιστικά αποτελέσματα της έρευνας θα
ανακοινωθούν δημοσίως, φυσικά ανωνύμως ως προς τους κατηγορουμένους. Θα τά
χρησιμοποιήσει η Ιερά Σύνοδος για μελέτη και εξαγωγή συμπερασμάτων, με τη
βοήθεια έκτακτης επιτροπής εργασίας (κληρικών και πανεπιστημιακών λαϊκών
θεολόγων) την οποία η ίδια θα ορίσει. Στόχος θα είναι να εντοπισθούν τα ευάλωτα
σημεία της επιλογής, χειροτονίας, και ποιμαντικής των κληρικών, έτσι ώστε να
εξαχθούν χρήσιμα διδάγματα.
Εδώ ας μού συγχωρηθή να εκφράσω και μια
πρόβλεψη. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι το ποσοστό καταδικασθέντων αρχιμανδριτών θα
είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από εκείνο των εγγάμων. Ποιο ποσοστό; Εκείνο που
προκύπτει από όσους άγαμους καθαιρέθηκαν τα τελευταία 50-60 χρόνια σε συνάρτηση
με τον συνολικό αριθμό των αγάμων κληρικών (είναι εφικτό να γίνει αναγωγή σε
μέσο όρο του διαστήματος αυτού). Αυτό το ποσοστό θα συγκριθή με εκείνο που
προκύπτει από τον αριθμό εγγάμων κληρικών που καθαιρέθηκαν ως προς την αναλογία
στον συνολικό αριθμό των εγγάμων.
Δεν είναι μόνο τα σεξουαλικά. Προσωπικά έχω
συναντήσει στους αρχιμανδρίτες μεγαλύτερο θράσος, περισσότερη φιλαρέσκεια, και
συχνότερη αυταρχικότητα, σε σύγκριση με τους εγγάμους. Θυμίζω, επίσης, ότι
πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας η περίπτωση αρχιμανδρίτη ο οποίος
κατηγορήθηκε για κακοδοξία! (Υπόψιν ότι σπανιότατα φθάνει να δικαστή κληρικός
για αιρετικές απόψεις). Η υπόθεση δεν προχώρησε από το επισκοπικό στο συνοδικό
δικαστήριο επειδή υπέβαλε δήλωση μετανοίας (ελπίζουμε ειλικρινή).
Θεωρώ αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα πως οι
άγαμοι κληρικοί έχουν απασχολήσει την εκκλησιαστική δικαιοσύνη σε συντριπτική
αναλογία συγκριτικά με τους εγγάμους. Αν η έρευνα τελικά δεν αποδείξει αυτή την
υπόθεσή μου δεσμεύομαι να ζητήσω δημόσια συγγνώμη από την Ιερά Σύνοδο και από
τους αγάμους συλλειτουργούς μου. Αν όμως τήν επιβεβαιώσει, τι θα πρέπει να
αναλογιστούμε και να πράξουμε ως Εκκλησία; Πώς θα αξιοποιήσουμε αυτό το εύρημα;
Εάν κάποιος υποθέσει ότι έχω πρόβλημα με τους
αρχιμανδρίτες, θα πρόκειται για ανοησία. Ορισμένοι από τους καλύτερους φίλους
μου είναι αρχιμανδρίτες. Η επιμονή μου (όπως μπορεί εύκολα κάποιος να συναγάγει
από τα βιβλία μου) στρέφεται κατά του αντιεκκλησιαστικού (για να μην πω,
αντιχριστιανικού) θεσμού των αρχιμανδριτών και των πρεσβείων τους. Η
πραγματικότητα δυστυχώς μέ επιβεβαιώνει, αλλά θα ευχόμουν να μην συνέβαινε
αυτό…
Η προτίμηση προς τους άγαμους κατά κανόνα
συμβαδίζει με τον κληρικαλισμό και με την δεσποτοκρατία, γνωστά πράγματα.
Κάποτε άκουσα γηραιό μητροπολίτη να λέει: ‘Δεν μπορείτε να φαντασθήτε τι ψυχική
οδύνη είναι να δικάζουμε επίσκοπο με το ενδεχόμενο της καθαίρεσης. Μαρτύριο!’.
Λάθος, όλοι μπορούμε να φαντασθούμε πόσο επώδυνη είναι μια τέτοια έκπτωση. Αυτό
που αδυνατούμε να συλλάβουμε είναι γιατί ο καλός μητροπολίτης δεν αισθάνεται
την ίδια φρίκη όταν δικάζει για να καθαιρέσει πρεσβυτέρους. Δεν είναι βαρύ κάτι
τέτοιο; Μικρή άλλωστε είναι η διαφορά πρεσβυτέρου και επισκόπου, ασυγκρίτως
μικρότερη από τη διαφορά πρεσβυτέρου και λαϊκού. Γιατί δεν κάνει μνεία αυτού
του ‘μαρτυρίου’;
Είναι απλό, επειδή στη συνείδηση των
περισσοτέρων αρχιερέων ο πρεσβύτερος είναι κάτι ασήμαντο. Κυριολεκτικά (και ας
μην εκπλήσσονται οι αναγνώστες) πολλοί επίσκοποι τούς έχουν για χαζούς. Είναι
απίστευτα πολλά τα περιστατικά κατά τα οποία μητροπολίτες υποτιμούν τη
νοημοσύνη των κληρικών τους, είτε σε δημόσιες δηλώσεις τους τις οποίες
αναμένουν να γίνουν πιστευτές, είτε στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις μαζί τους.
Έχω υπόψη μου δύο περιπτώσεις καθηρημένων
επισκόπων στους οποίους, όταν εκοιμήθησαν, η Ιερά Σύνοδος επέτρεψε (‘κατ’
οικονομίαν’) να γίνει κανονική κηδεία σε αρχιερέα. Γιατί τέτοια εύνοια;
Γνωρίζει κανείς παρόμοια ‘οικονομία’ να έχει γίνει σε εξόδιο ακολουθία
καθηρημένου πρεσβυτέρου; Αν είναι το ορθό, να τό εφαρμόσουμε σε όλους τους
καθηρημένους κληρικούς.
Η συντεχνιακή νοοτροπία υπέρ του άγαμου κλήρου
δεν κρύβεται. Είναι αυτή που θα τροφοδοτεί αενάως την παραγωγή αγάμων κληρικών
καριέρας, από μια δεξαμενή που και αυτή τροφοδοτείται αενάως λόγω των πρεσβείων
αλλά και της αγαμίας των επισκόπων. Το ‘εργοστάσιο’ έχει καθετοποιημένη την
παραγωγή, όπως λέγεται, δηλαδή διαθέτει αυτάρκεια σε όλα τα στάδιά της. Και
πάντοτε είναι ακριβώς το αίσθημα αυτάρκειας που καθιστά κάποιον κουφό απέναντι
σε σχόλια και διαμαρτυρίες. Και την ίδια ώρα το σύστημα περιμένει από τους
υπόλοιπους να κάνουν ότι δεν βλέπουν και ότι δεν καταλαβαίνουν. Αν αυτά σάς
θυμίζουν κάτι από το ‘τέρας’ του συνδικαλισμού στη χώρα μας, το οποίο έχει κατασκευάσει
ένα δικό του σύμπαν και προσδοκά από την κοινωνία να σέβεται τα προνόμιά του,
μην αισθάνεστε άσχημα, δεν κάνατε λάθος…
Ας μην λησμονούμε, όμως, και μια άλλη οδυνηρή
αλήθεια την οποία κανείς δεν θέλει να γνωρίζει. Πολλοί από τους ψυχικώς εγκαυματίες
είναι κληρικοί! Και αν οι λαϊκοί αδελφοί μας για μια ακόμη φορά θα κρύψουν τις
πληγές τους όπως-όπως, οι κληρικοί έχουν μεγαλύτερο ένδυμα, που σκεπάζει πιο
πολλά εγκαύματα… Μέχρι πότε; Μέχρι να γίνει ολόκληρος ο κληρικός μια πληγή και
τότε να μην κρύβεται πια και να διακρίνουν όλοι την αιμορραγία του. Στην
συμπεριφορά του, στην αποκαρδίωσή του, στον βουβό θυμό του, στην υγεία του.
Θρησκειοποίηση και μαγεία, συντεχνία,
αυθαίρετες και ακατάλληλες χειροτονίες, απογοητευμένοι κληρικοί που κανείς δεν
τούς ακούει. Δεν έχω άλλη επιλογή παρά να κλείσω πάλι με τον Λειβαδίτη. Ο
στίχος που ακολουθεί αποδίδει κατά εκπληκτικό τρόπο τη νέκρωση κριτηρίων την
οποία έχουμε υποστή ομαδικά στην Εκκλησία μας.
Λησμόνησα να σάς πω ότι είχα πεθάνει από καιρό,
μόνο που έπρεπε να τό κρύβω.
(Βραδινές σκέψεις, «Σκιές από μακρινά φώτα»)
*π. Βασίλειος Θερμός
Ψυχίατρος παιδιών καί εφήβων. Δρ. Θεολογικής
Σχολής του Παν/μιου Αθηνών.
Αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη
Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου