Η αρχιτεκτονική μνήμη του λιμανιού της Ύδρας μέσα από τους αιώνες - Τα έργα που σφράγισαν το λιμάνι

 

Το Χρονικό του Λιμανιού της Ύδρας

Οι Απαρχές της Πόλης
Οι πρώτοι κάτοικοι της Ύδρας εγκαταστάθηκαν στο νησί τμηματικά από τον 13ο αιώνα μ.Χ., προερχόμενοι κυρίως από την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών εντάθηκαν μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, λόγω της πίεσης των Οθωμανών, οδηγώντας σε μαζικότερο εποικισμό του νησιού.
Το 1580, η Ύδρα δέχθηκε και τους απογόνους των στρατιωτών του Γεώργιου Καστριώτη. Οι νέοι κάτοικοι συνενώθηκαν και δημιούργησαν την πρώτη συνοικία στην περιοχή της Κιάφας.
Οχυρωματική δομή και θρησκευτικά κτίσματα
Ο αρχικός πυρήνας του οικισμού απέκτησε φρουριακή δομή για την προστασία των κατοίκων από πειρατικές και στρατιωτικές επιδρομές. Στο κέντρο της Κιάφας, το 1640, οικοδομήθηκε η εκκλησία της Γεννήσεως του Χριστού.
Αντίστοιχα, στο λιμάνι της Ύδρας, πριν από την ίδρυση της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1643), υπήρχε μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Χαράλαμπο και ένα μικρό μοναστήρι. Εκεί, Κύθνιες μοναχές μετέφεραν την εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης και την τοποθέτησαν στον ναό που οικοδόμησαν.

Η μικρή νησίδα του λιμανιού
Σύμφωνα με προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, ο ναός του Αγίου Χαράλαμπου είχε οικοδομηθεί πάνω σε μικρή νησίδα στο κέντρο του λιμανιού. Το ύψος της θάλασσας -όπως αναφέρει η προφορική παράδοση- έφτανε ανατολικά έως τη συνοικία του Νέου Κόσμου (κοντά στο γήπεδο) και δυτικά έως το φαρμακείο Ραφαλιά. Με την πάροδο του χρόνου, οι εκχερσώσεις από χειμάρρους που κατέληγαν στο λιμάνι συνέβαλαν στην ένωση της νησίδας με την υπόλοιπη ξηρά.
Η Μονή και η ανοικοδόμηση του Ναού
Το 1747, η μονή στο λιμάνι μετατράπηκε σε σταυροπηγιακή με πατριαρχικό γράμμα του Πατριάρχη Παϊσίου και αργότερα σε ανδρώα. Μεταξύ 1766–1768, πραγματοποιήθηκε η ανοικοδόμηση του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Αναφορές περιηγητών και χαρτογράφων
Κατά την περίοδο 1658–1697, ξένοι περιηγητές κατέγραψαν τον πρώτο οικισμό της Ύδρας:

• Το 1658, ο χαρτογράφος Marco Boschini αναφέρει διάσπαρτες οικίες.
• Το 1688, ο Francesco Piacenza περιγράφει έναν λεηλατημένο και κατεστραμμένο οικισμό λόγω πειρατικής επιδρομής.
• Το 1697, ο Maestro Vincenzo Coronelli καταγράφει μικρό πληθυσμό κατοίκων.
  

Η Οικιστική ανάπτυξη
Το 1715, μετά την οριστική εκδίωξη των Ενετών από την Πελοπόννησο, ξεκίνησε νέος εποικισμός. Το 1750 - 1780 σηματοδοτεί την απαρχή της οικιστικής ανάπτυξης της πόλης της Ύδρας.
Μεταξύ 1780–1810, ανεγέρθηκαν οι περισσότερες από τις σημερινές οικίες, αρχοντικά και ναοί. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν:

• Το αρχοντικό του Εμμανουήλ Τομπάζη (Παράρτημα Σχολής Καλών Τεχνών)
• Του Αναστασίου Τσαμαδού (Σχολή Εμποροπλοιάρχων)
• Της οικογένειας Τσαμαδού (1ο Δημοτικό Σχολείο)
• Του Λάζαρου Κουντουριώτη και του Γεωργίου (Παύλου) Κουντουριώτη
• Πρώιμες Επεμβάσεις (1811–1903)
• 1811–1812: Πραγματοποιήθηκε η πρώτη επισκευή του μικρού μόλου στο δυτικό τμήμα του λιμανιού, όπως προκύπτει από κατάστιχο εξόδων της Κοινότητας της Ύδρας.
• 1813–1814: Ξεκίνησαν οι πρώτες εργασίες πλακόστρωσης της παραλίας. Πρόκειται για το παλιό καλντερίμι, τμήματα του οποίου εντοπίζονται σήμερα σε βάθος 60–80 εκ. κάτω από το υπάρχον πλακόστρωτο.
• Προεπαναστατικά (πριν το 1821): Κατασκευάστηκαν δύο προμαχώνες: Στον Κάβο το επιλεγόμενο «Κάστρο» και η «Σπηλιά» (σημερινό «Περίπτερο»).
• 1865: Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ εκδίδει διάταγμα για καθαρισμό, εκβάθυνση, επισκευή κρηπιδωμάτων και τοποθέτηση σημαντήρα.
• 1870–1877: Εκτεταμένες εργασίες στο λιμάνι.
• 1874: Κατασκευή του κεντρικού κωδωνοστασίου της Ι. Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου.
• 1891: Ολοκλήρωση του βορινού λιμενοβραχίονα.
• 1898–1903: Νέα πλακόστρωση του λιμανιού. Κατά τη διάρκεια των εργασιών καταστράφηκε ο παλαιός μόλος της Πεσκαρίας και το λίθινο γεφύρι επί της οδού Α. Μιαούλη.
• Αστικός εξωραϊσμός και μνημεία (1912–1937)
• 1912: Κατασκευή του Περιπτέρου και διαμόρφωση της πλατείας «Κανόνια» με δενδροφύτευση.
• 1914: Κατασκευή του Ηρώου του Ναυάρχου και πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη.
• 1920: Οικοδόμηση του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας (σχέδια Α. Ορλάνδου).
• 1937: Ανέγερση Ηρώου του Υδραίου Ναυάρχου της Αργεντινής Νικολάου Γ. Κολμανιάτη και τοποθέτηση προτομής του Αθανασίου Ν. Μιαούλη.
  

Λιμενικά Έργα και Υποδομές (1956–1977)
1956–1960: Δημοπράτηση και κατασκευή της προκυμαίας και του μικρού μόλου σε σχήμα "Τ".
1957: Μελέτη για νέα αποβάθρα.
1958–1959: Εκτεταμένες εργασίες: επισκευές λιθόστρωτου, κρηπιδωμάτων, στηθαίων, κλιμάκων, δεστρών και σχαρών.
1961–1964: Μετατροπή των Παλαιών Σφαγείων σε Λέσχη και αργότερα σε «Yachting Club».
1960–1962: Αναστήλωση των κάστρων «Κάβος» και «Σπηλιάς» με τοποθέτηση κανονιών του 1821.
1963: Υπόγεια τοποθέτηση σωλήνων ύδρευσης και διαμόρφωση του Δημοτικού Κολυμβητηρίου.
1966: Λιθόστρωση του νέου προβλήτα στο ανατολικό λιμάνι.
1971: Τοποθέτηση στεγάστρου στον κεντρικό προβλήτα.
1972–1975: Κατεδάφιση και θεμελίωση νέου κτηρίου του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου.
1977: Αποκαλυπτήρια προτομής του Ναυάρχου και Πρωθυπουργού Αντωνίου Κριεζή.
Σύγχρονες παρεμβάσεις και συντήρηση (1988–2024)

• 1988: Ανέγερση Ηρώου του Πλοιάρχου Αντωνίου Οικονόμου.
• 1990: Πλακόστρωση από τον βορεινό βραχίονα έως την πλατεία «Κανόνια» και εξωραϊσμός της περιοχής της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού.
• 1993: Ανέγερση Ανδριάντα του Ανδρέα Μιαούλη και εκτεταμένες εκσκαφές για τον αγωγό βιολογικού καθαρισμού.
• 1994–1996: Κατεδαφίσεις, νέες οικοδομές και ολοκλήρωση του νέου Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου.
• 1998–2003: Πλακοστρώσεις προς το Περίπτερο, την πλατεία Περιπτέρου και την παραλία.
• 2012: Πλακόστρωση δυτικού κρηπιδώματος από την οικία Παπαθανασίου έως τη Σχολή Καλών Τεχνών.
• 2018–2020: Εργασίες αντιμετώπισης καθιζήσεων στο πλακόστρωτο.
• 2024: Έναρξη εργασιών για αντικατάσταση του δικτύου ύδρευσης.

Συμπεράσματα και τεχνικές παρατηρήσεις
Το σημερινό πλακόστρωτο του λιμανιού παρουσιάζει εκτεταμένες φθορές, αποτέλεσμα τόσο των παρελθουσών εργασιών όσο και της φυσικής φθοράς με την πάροδο του χρόνου. Το κονίαμα ανάμεσα στις πλάκες κάλυπτε τις ατέλειες, αλλά οι εργασίες αποκάλυψαν το πραγματικό μέγεθος της ζημιάς αφού φαίνεται  πλέον ολοκάθαρα οι συνέπειες των εργασιών.

Κρίσιμες επεμβάσεις με αρνητικές συνέπειες στο πλακόστρωτο του λιμανιού

• 1963 – 1964: Τοποθέτηση αγωγού ύδρευσης από αμίαντο χωρίς επίβλεψη. Πολλές μαρμαρόπλακες του λιμανιού «κόπηκαν» από το φυσικό  πάχος των 25–30 εκ. σε μόλις 10–12 εκ., και τοποθετήθηκαν επάνω στο μπετένιο αγωγό που μέσα του έφερε τους αγωγούς ύδρευσης εκείνης της εποχής με αποτέλεσμα την απώλεια στατικότητας κλπ. Το έργο έγινε με βαρέα οχήματα για την εποχή του χωρίς σημάνσεις στις πλάκες του λιμανιού κλπ με όλες τις αρνητικές συνέπειες.
• 1993: Τοποθέτηση του αγωγού βιολογικού καθαρισμού με αρνητικές  συνέπειες για το πλακόστρωτο. Εργασίες χωρίς επίβλεψη με αρνητική έως και καταστροφική επίδραση στο πλακόστρωτο αφού πολλές μαρμαρόπλακες καταστράφηκαν και φαίνεται πως χάθηκαν από τις εργασίες. 
  
• Κατά καιρούς: Εργασίες για τα δίκτυα ΔΕΗ, ΟΤΕ και κάποιες παλιές παρεμβάσεις των συνεργείων του Δήμου που συνέβαλαν στην περαιτέρω καταπόνηση.

Υπάρχει Λύση;
Φαίνεται πως ναι. Με τις κατάλληλες αδειοδοτήσεις, μπορεί να αναζητηθεί πρωτογενές υλικό στη νησίδα Δοκός, ώστε να συμπληρωθεί η πλακόστρωση του λιμανιού και να αντικατασταθούν τα κατεστραμμένα τμήματα στο έργο που (θα) "τρέξει" για την αποκατάσταση των καθιζήσεων. 

Έρευνα: Σπήλιος Σπηλιώτης